طرح ترامپ برای پایان جنگ غزه؛ چرا بلــر ؟

صبح نو نوشت: «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا دوشنبه هم‌زمان با دیدار خود با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نقشه راه خود برای آتش‌بس در غزه را رونمایی و تهدید کرد که اگر حماس با این پیشنهاد موافقت نکند، به ادامه عملیات نظامی اسرائیل چراغ سبز نشان خواهد داد. این طرح پیش از این قرار بود در ۲۱ ماده ارائه شود که ظاهرا به ۲۰ ماده تقلیل پیدا کرده است. این طرح در ابتدا روز سه‌شنبه در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، به رهبران عرب ارائه شده بود. «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا پس از دیدار در کاخ سفید، گفت که از طرح ترامپ حمایت می‌کند.

معیارهای دوگانه در طرح ترامپ

بر اساس محتوای اعلام شده، به نظر می‌رسد طرح ترامپ غیر از تضمین‌ها و ضرب‌الاجل‌های مربوط به آزادی اسرای صهیونیست و خلع سلاح مقاومت و نابودی تونل‌های آنها، هیچ راهکار مشخص و برنامه زمانی واضحی برای بازسازی غزه و آزادی اسرای فلسطینی و ورود کمک‌های انسانی به این منطقه را ارائه نکرده است.

بر اساس این طرح، اسرای صهیونیست فورا آزاد خواهند شد و اجساد کشته‌شدگان ظرف ۷۲ ساعت تحویل داده خواهد شد و نیروهای صهیونیستی به خط توافق شده در نقشه آماده‌سازی برای آزادی اسرا عقب‌نشینی خواهند کرد. این طرح مهلت زمانی را برای آزادی اسرای فلسطینی در ازای اسرای صهیونیست ارائه نکرده و آزادی تمامی اسرای فلسطینی را مطرح نکرده است، بلکه تنها ۲۵۰ فلسطینی محکوم به حبس ابد، به علاوه ۱۷۰۰ نفر از ساکنان غزه آزاد خواهند شد.

ترامپ که پیش از این از کوچ اجباری همه مردم غزه سخن گفته بود، در طرح جدید مدعی شده که هیچ‌کس مجبور به ترک غزه نخواهد بود، مگر اینکه خودش بخواهد از غزه برود.

در این طرح نمایی مبهم از طرح اقتصادی ترامپ برای بازسازی غزه مطرح شده که در آن هیچ اشاره‌ای به ماهیت تأمین مالی طرح و هویت کارشناسان ناظر بر طرح و برنامه زمانی آن نشده است.

ایده ترامپ، دو سطح متفاوت از حاکمیت موقت در غزه را ترسیم کرده که یکی از آنها یک نهاد بین‌المللی جامع و دیگری کمیته تکنوکراتیک غیرسیاسی فلسطینی است، ولی به مشخصه‌های لازم برای اعضای این هیأت‌ها و جدول زمانی حاکمیت آنها در غزه و حتی ماهیت افراد حاضر در این هیأت‌ها هیچ اشاره‌ای نشده است و تنها به این موضوع بسنده می‌کند که این نیروها راه‌حل امنیتی داخلی بلندمدت خواهد بود.

هیچ جدول زمانی برای این انتقال حاکمیت به تشکیلات خودگردان فلسطین در این طرح وجود ندارد و درعین‌حال در آن تأکید شده که حماس هیچ قدرتی در آینده حکومت غزه نخواهد داشت.

در این طرح گرچه بر عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی از غزه تأکید شده، اما مرزهای جغرافیایی دقیق و زمانبندی مشخصی برای انجام این عقب‌نشینی که تأکید شده تدریجی خواهد بود، اعلام نشده است.

ابتکار ترامپ خواستار ارائه «گذرگاه امنی برای اعضای حماس که مایل به ترک غزه به کشورهای میزبان هستند» شده، ولی هیچ اشاره‌ای به کشورهای میزبان این عناصر نکرده است.

بندهای کامل طرح آتش‌بس ترامپ

بندهای ۲۰ گانه طرح ترامپ بر اساس ادبیات خاص دونالد ترامپ و نتانیاهو شامل موارد زیر است:

۱- غزه منطقه‌ای عاری از افراط‌گرایی و تروریسم (گروه‌های مقاومت) شده و تهدیدی برای همسایگان (شهرک‌نشینان صهیونیست‌نشین) نخواهد بود.

۲- منطقه غزه به نفع ساکنان غزه بازسازی خواهد شد.

۳- اگر طرفین این طرح را بپذیرند، جنگ فورا پایان خواهد یافت و نیروهای اسرائیل به خط توافق شده عقب‌نشینی خواهند کرد تا برای آزادی اسرا آماده شوند. در این مدت، تمام عملیات نظامی از جمله بمباران هوایی و توپخانه‌ای، به حالت تعلیق در خواهد آمد و خطوط نبرد تا زمانی که شرایط عقب‌نشینی کامل به صورت مرحله‌ای محقق شود، ثابت باقی خواهد ماند.

۴- ظرف ۷۲ ساعت پس از پذیرش علنی این توافق توسط اسرائیل، تمام اسرای اسرائیلی چه زنده و چه مرده، بازگردانده خواهند شد.

۵- به محض آزادی اسرای اسرائیلی، اسرائیل باید ۲۵۰ اسیر فلسطینی محکوم به حبس ابد به علاوه ۱۷۰۰ نفر از ساکنان غزه که پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بازداشت شده‌اند، از جمله تمام زنان و کودکان بازداشت شده را آزاد کند و در ازای آزادی جنازه هر اسیر اسرائیلی، پیکر ۱۵ نفر از شهدای غزه تبادل خواهد شد.

۶- به محض بازگشت اسرا، آن بخش از عناصر حماس که به همزیستی مسالمت‌آمیز و خلع سلاح متعهد هستند، عفو خواهند شد و گذرگاه امنی برای عناصر حماس که مایل به ترک غزه هستند، فراهم خواهد شد.

7- به محض پذیرش این توافق، کمک‌های کامل فورا به نوار غزه ارسال خواهد شد و میزان کمک‌ها، حداقل، مطابق با آنچه در توافقنامه ۱۹ ژانویه ۲۰۲۵ در مورد کمک‌های بشردوستانه آمده است، خواهد بود. بازسازی زیرساخت‌ها شامل (آب، برق و فاضلاب) و بازسازی بیمارستان‌ها و نانوایی‌ها و ورود تجهیزات لازم برای آواربرداری و بازگشایی جاده‌ها از جمله این اقدامات خواهد بود.

۸- ورود و توزیع کمک‌ها در نوار غزه بدون دخالت هیچ‌یک از طرفین و تنها از طریق سازمان ملل و آژانس‌های آن، هلال احمر و همچنین سایر نهادهای بین‌المللی انجام خواهد شد. بازگشایی گذرگاه رفح در هر دو جهت تابع همان مکانیزمی خواهد بود که طبق توافقنامه ۱۹ ژانویه ۲۰۲۵ به تصویب رسیده بود.

۹- غزه زیر نظر یک حکومت انتقالی موقت توسط یک کمیته تکنوکراتیک غیرسیاسی فلسطینی اداره خواهد شد که مسئول ارائه خدمات عمومی روزانه به ساکنان غزه است. این کمیته متشکل از فلسطینیان واجد شرایط و کارشناسان بین‌المللی، تحت نظارت و سرپرستی یک نهاد انتقالی بین‌المللی جدید، به نام «شورای صلح» خواهد بود که ریاست آن را دونالد ترامپ بر عهده خواهد داشت.

تونی بلر، نخست‌وزیر اسبق انگلیس نیز در این شورا عضویت خواهند داشت و سایر اعضا و سران کشورها بعدا اعلام خواهند شد. این نهاد تعیین چارچوب تأمین مالی بازسازی غزه را تا زمان ارائه برنامه اصلاحی تشکیلات خودگردان بر عهده خواهد داشت. چارچوب فعالیت این نهاد بر اساس طرح صلح ترامپ در سال ۲۰۲۰ و طرح سعودی -فرانسوی، خواهد بود. این نهاد خواستار بهترین استانداردهای بین‌المللی برای ایجاد یک حکومت مدرن و مؤثر خواهد بود که به ساکنان غزه خدمت کند و برای جذب سرمایه‌گذاری مساعد باشد.

۱۰- برنامه توسعه اقتصادی ترامپ برای بازسازی و احیای غزه از طریق تشکیل کمیته‌ای از کارشناسان که به ایجاد برخی از شهرهای مدرن و شکوفا در خاورمیانه کمک کرده‌اند، اجرا خواهد شد. گروه‌های بین‌المللی بسیاری از پیشنهادات سرمایه‌گذاری دقیق و ایده‌های توسعه را تدوین کرده‌اند که برای تشکیل چارچوب‌های کاری برای امنیت و حکمرانی مؤثر به منظور جذب و تسهیل این سرمایه‌گذاری‌ها و تأمین فرصت‌های شغلی جدید برای آینده غزه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

۱۱- یک منطقه اقتصادی ویژه با تعرفه‌های گمرکی و قیمت‌های ورودی ترجیحی که با کشورهای شرکت‌کننده مذاکره شده است، ایجاد خواهد شد.

۱۲- هیچ‌کس مجبور به ترک غزه نخواهد شد و هرکس که مایل به ترک آن باشد، آزاد خواهد بود و آزادی بازگشت خواهد داشت. ما مردم را تشویق خواهیم کرد که بمانند و به آنها فرصت ساختن غزه‌ای بهتر را خواهیم داد.

۱۳- حماس و سایر گروه‌ها موافقت می‌کنند که هیچ نقشی در اداره غزه، چه مستقیم و چه غیرمستقیم یا به هر شکل دیگری، نداشته باشند. تمام زیرساخت‌های نظامی و تهاجمی از جمله تونل‌ها و تأسیسات تولید سلاح تخریب خواهند شد و بازسازی نخواهند شد. فرآیندی برای خلع سلاح غزه تحت نظارت ناظران مستقل وجود خواهد داشت که شامل قرار دادن دائمی سلاح‌ها خارج از محدوده استفاده برای برچیدن آنها می شود. غزه جدید به‌طور کامل متعهد به ساختن یک اقتصاد شکوفا و همزیستی مسالمت‌آمیز با همسایگان خود خواهد بود.

۱۴- شرکای منطقه‌ای تضمینی برای اطمینان از پایبندی حماس و گروه‌های دیگر به تعهدات خود و عدم تهدید غزه جدید برای همسایگان یا مردم خود ارائه خواهند داد.

۱۵- آمریکا با شرکای عرب و بین‌المللی برای ایجاد یک نیروی ثبات بین‌المللی موقت (ISF) برای استقرار فوری در غزه همکاری خواهد کرد. این نیرو به آموزش و حمایت از نیروهای پلیس فلسطینی در غزه خواهد پرداخت و با اردن و مصر که تجربه گسترده‌ای در این زمینه دارند، مشورت خواهد کرد. این نیرو راه‌حل امنیتی داخلی بلندمدت خواهد بود. نیروی ثبات بین‌المللی با رژیم صهیونیستی و مصر برای کمک به تأمین امنیت مناطق مرزی، در کنار نیروهای پلیس فلسطینی تازه آموزش‌دیده، همکاری خواهد کرد. جلوگیری از ورود مهمات به غزه و تسهیل انتقال سریع و ایمن کالاها برای بازسازی و احیای غزه ضروری است و مکانیسمی برای حل و فصل اختلافات بین طرفین توافق خواهد شد.  

۱۶- اسرائیل غزه را اشغال یا ضمیمه خود نخواهد کرد، بلکه نیروهای اسرائیلی طبق معیارها و زمان‌بندی‌های مرتبط با خلع سلاح که بین ارتش اسرائیل، طرف‌های تضمین‌کننده و ایالات متحده با هدف تضمین امنیت غزه و عدم تهدید آن برای اسرائیل یا مصر توافق شده است، عقب‌نشینی خواهند کرد. به این ترتیب ارتش اسرائیل به تدریج اراضی غزه را که اشغال کرده، طبق توافقی که با دولت انتقالی منعقد می‌کند، تحویل خواهد داد. این اصل به استثنای یک منطقه امن خواهد بود که اسرائیلی‌ها تا زمانی که غزه به‌طور کامل از هرگونه تهدید تروریستی جدید ایمن شود! باقی خواهند ماند.

۱۷- در صورت به تعویق انداختن یا رد این پیشنهاد توسط حماس، موارد فوق، از جمله گسترش دامنه عملیات کمک‌رسانی، در مناطق عاری از تروریسم که توسط ارتش اسرائیل به نیروهای امنیتی بین‌المللی تحویل داده شده، اجرا خواهد شد.

۱۸- فرآیند گفت‌وگوی بین ادیان، مبتنی بر ارزش‌های تسامح و همزیستی مسالمت‌آمیز، با هدف تغییر ذهنیت‌ها و تصورات فلسطینیان و اسرائیلی‌ها، از طریق تأکید بر منافع صلح، آغاز خواهد شد.

۱۹- با پیشرفت بازسازی غزه و اجرای صادقانه برنامه اصلاحات تشکیلات خودگردان فلسطین، ممکن است سرانجام شرایط برای رسیدن به راهکاری جهت تشکیل دولت فلسطینی و تعیین سرنوشت مردم توسط خود آنها ایجاد شود که ما می‌دانیم آرزوی مردم فلسطین است.

۲۰- آمریکا مذاکراتی را بین اسرائیل و فلسطینیان برای توافق بر یک افق سیاسی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و شکوفا آغاز خواهد کرد.

ابزار تبلیغاتی و سیاسی به جای راهکار عملی

طرحی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به‌عنوان ابتکار پایان جنگ غزه معرفی کرده، بیش از آنکه راهکاری عملی و جامع برای بحران باشد، ابزاری تبلیغاتی و سیاسی است. او مطابق رویه همیشگی خود با بزرگنمایی، این طرح را «دستاورد بزرگ» خواند و ادعا کرد توانسته است به یک منازعه گسترده پایان دهد؛ اما بررسی مفاد و حواشی طرح نشان می‌دهد پرسش‌ها و ابهامات بسیاری درباره آن وجود دارد. یکی از نکات قابل‌توجه این بود که نشست مطبوعاتی مشترک ترامپ و نتانیاهو پس از اعلام طرح، بدون امکان پرسش خبرنگاران برگزار شد. این تصمیم به روشنی حاکی از آن است که طرفین مایل نبودند در برابر پرسش‌های انتقادی رسانه‌های آمریکایی و بین‌المللی قرار بگیرند؛ پرسش‌هایی که می‌توانست ابهامات کلیدی طرح را آشکار کند.

 حذف تدریجی ایده «کشور فلسطین»

از مهم‌ترین تغییرات، حذف واژه «کشور فلسطین» و جایگزینی آن با عبارت مبهم «چشم‌انداز سیاسی برای همزیستی مسالمت‌آمیز» بود. این تغییر، در راستای مخالفت آشکار نتانیاهو با تشکیل کشور مستقل فلسطینی صورت گرفت. چنین تعدیلی می‌تواند به بازنگری کشورهای عربی و اسلامی در مواضع پیشین خود منجر شود و مشروعیت این طرح را بیش از پیش زیر سوال ببرد.

طرح ترامپ در مورد ماندن یا خروج ساکنان غزه نیز متناقض است. او پیش‌تر گفته بود حضور مردم مانع بازسازی است و باید هنگام بازسازی شهر را ترک کنند، اما در متن طرح جدید آمده است که ماندن یا خروج، به انتخاب ساکنان واگذار می‌شود. این دوگانگی نشان می‌دهد که هنوز توافق روشنی درباره آینده جمعیت غزه وجود ندارد.

برخی بندها وضوح بیشتری دارند؛ از جمله آزادی اسیران و خروج تدریجی نیروهای اسرائیلی از غزه طی ۷۲ ساعت از زمان توافق. همچنین ایده تشکیل یک «اداره انتقالی تکنوکرات» تحت نظارت شورایی موسوم به «شورای صلح» مطرح شده است. ترامپ حتی مدعی شد کسی شایسته‌تر از خودش برای ریاست این شورا نیست؛ ادعایی که بیشتر رنگ و بوی تبلیغاتی دارد تا واقع‌بینانه.

 حذف تشکیلات خودگردان و پایان حماس؟

در طرح ترامپ هیچ اشاره‌ای به نقش تشکیلات خودگردان فلسطین در آینده غزه نشده است. همچنین حماس در برابر گزینه‌هایی قرار داده شده که عملا به معنای تسلیم کامل است: خروج اعضا، تسلیم سلاح‌ها و حتی کنار گذاشتن ایدئولوژی. در صورت رد این شروط، اسرائیل حق ادامه اشغال و بازسازی غزه را برای خود محفوظ می‌داند. به این ترتیب، طرح ترامپ بیش از آنکه زمینه‌ساز مصالحه باشد، پروژه‌ای برای حذف سیاسی و امنیتی حماس و بازطراحی ساختار فلسطین به نفع اسرائیل است.

در حاشیه این طرح، از مشارکت برخی کشورهای اسلامی مانند اندونزی برای تضمین امنیت و اداره غزه سخن به میان آمده است. این موضوع می‌تواند نقطه عطفی در روند توافق‌های منطقه‌ای باشد و حتی به توسعه پیمان ابراهیم منجر شود؛ نکته‌ای که به سود نتانیاهو و در تضاد با اهداف اولیه مقاومت فلسطین خواهد بود.

طرح ترامپ اگرچه با سروصدا و تبلیغات فراوان معرفی شد، اما ابهام در مفاد، تناقض در بندها و نادیده گرفتن خواسته‌های اساسی فلسطینی‌ها - از جمله تشکیل کشور مستقل - آن را به توافقی شکننده و یک‌طرفه تبدیل کرده است. حذف تشکیلات خودگردان، فشار برای پایان حیات سیاسی حماس و سپردن آینده غزه به سازوکارهای مبهم بین‌المللی، بیش از آنکه راه‌حلی واقعی باشد، نوعی بازارگرمی سیاسی برای ترامپ و فرصتی برای نتانیاهو است تا جنگی پرهزینه را با دستاوردی ظاهری پایان‌یافته معرفی کنند.

چرا ترامپ و تونی بلر ریاست کمیسیون صلح غزه را بر عهده گرفتند؟

در طرح صلح کاخ سفید برای غزه، ریاست «کمیسیون صلح» به‌طور مشترک به دونالد ترامپ و تونی بلر سپرده شده است؛ تصمیمی که با پرسش‌های فراوانی همراه بوده است. تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا (۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷) با شعار «راه سوم» و اصلاحات داخلی به قدرت رسید، اما همراهی کامل او با آمریکا در جنگ عراق ۲۰۰۳ میراث سیاسی‌اش را خدشه‌دار کرد. سال‌ها بعد نیز گزارش «چیلکات» نقش بلر در آغاز آن جنگ را به شدت زیر سوال برد. بااین‌حال، او پس از نخست‌وزیری در عرصه بین‌الملل فعال ماند، از جمله به‌عنوان فرستاده ویژه «چهارجانبه خاورمیانه» میان اسرائیل و فلسطین. انتخاب بلر در کنار ترامپ دلایل متعددی دارد. بلر روابط نزدیکی با رهبران اسرائیل و فلسطین داشته و با حساسیت‌های طرفین آشناست. او هم به واشنگتن نزدیک است و هم برای اروپا چهره‌ای قابل‌قبول‌تر از یک سیاستمدار صرفا آمریکایی محسوب می‌شود. حضور بلر، طرح صلح را چندجانبه‌تر و قابل‌پذیرش‌تر در نگاه اروپا و نهادهای جهانی نشان می‌دهد. از سوی دیگر ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور درگیر مسائل روزمره است، اما بلر وقت بیشتری دارد و احتمالا مستقیما هدایت غزه در دوره انتقالی را برعهده خواهد گرفت. بااین‌حال، این انتخاب حاشیه‌برانگیز است. فلسطینیان هنوز بلر را به‌خاطر حمایت‌های گذشته‌اش از اسرائیل و جنگ عراق با تردید می‌نگرند. حتی در بریتانیا نیز او چهره‌ای بحث‌برانگیز باقی مانده است.

در نهایت، ریاست مشترک ترامپ و بلر تلاشی است برای ترکیب قدرت آمریکا و اعتبار اروپا در یک چارچوب مشترک. اینکه این ابتکار به موفقیت برسد یا به فهرست ناکام صلح‌های خاورمیانه بپیوندد، پرسشی است که تنها آینده پاسخ آن را روشن خواهد کرد. در پایان اما باید گفت که رژیم صهیونیستی به‌طور سنتی حاضر نیست هیچ بخشی از حاکمیت یا امنیت غزه را به نهادی خارجی واگذار کند و تجربه‌ سال‌های گذشته نشان داده که تل‌آویو حتی در برابر نیروهای بی‌طرف سازمان ملل هم کارشکنی می‌کند. هرچند در طرح ترامپ ادعا شده که اداره موقت غزه به کمیته‌ای بین‌المللی سپرده می‌شود، اما اسرائیل به‌ویژه جریان‌های راست‌گرا، این موضوع را نوعی محدودیت برای دست باز نظامی خود می‌دانند. به همین دلیل، بعید است صهیونیست‌ها بدون دخالت و نظارت مستقیم‌شان اجازه دهند چنین کمیته‌ای به‌طور واقعی عمل کند و احتمالا با شروط امنیتی سخت‌گیرانه یا کارشکنی‌های سیاسی، ابتکار ترامپ را از درون تهی خواهند کرد.