مسکو؛ میدان جدید نزاع داخلی

با وجود آن که پس از کنار رفتن محمدجواد ظریف از دولت، حضور و اثرگذاری او در صحنه سیاست کشور به‌طور محسوسی کاهش یافته بود، اما فعال‌سازی مکانیسم ماشه بار دیگر نام ظریف و حسن روحانی را به صدر گفت‌وگوهای سیاسی و رسانه‌ای بازگرداند. بسیاری از کنشگران رسانه‌ای و چهره‌های سیاسی، پس از فعال شدن این سازوکار، سیل کنایه‌ها و نقدهای خود را متوجه این دو چهره اصلی دیپلماسی دولت پیشین کردند. در همین میان، چین و روسیه با اتخاذ مواضعی صریح در حمایت از ایران، اعلام کردند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به‌رسمیت نمی‌شناسند و از نظر آنان، تمامی قطعنامه‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای ایران که بر اثر برجام تعلیق شده بود، عملاً منتفی است. بااین‌حال، اظهارات سرگئی لاوروف مبنی بر این که «مکانیسم ماشه» ابتکار ظریف بوده است، واکنش تند او را در پی داشت. ظریف در پاسخ، ضمن تکذیب این ادعا، تصریح کرد که روسیه همواره دو خط قرمز در قبال ایران داشته است: نخست آن که ایران نباید با جهان به آرامش برسد و دوم آن که نباید با جهان درگیر شود؛ بلکه باید در وضعیت میانه و بی‌تعادلی دایمی نگه داشته شود. او افزود که هرگاه ایران در پی گفت‌وگو و تفاهم بوده، روس‌ها مانع‌تراشی کرده‌اند.در ادامه، حسن روحانی نیز در سخنانی کوشید تا روایت متفاوتی ارائه دهد و تأکید کرد که در دوران ریاست‌جمهوری او، تلاش‌های گسترده‌ای برای تعمیق روابط راهبردی با مسکو و پکن صورت گرفته است، اما بی‌میلی و فقدان جدیت از سوی آن دو کشور موجب شد این تلاش‌ها به نتیجه نرسد. روحانی همچنین یادآور شد که پیش از آغاز دولت او، چین و روسیه به تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران رأی مثبت داده بودند.

این اظهارات در شرایطی مطرح شد که امروز ایران با روسیه و چین در حال طراحی و تثبیت یک الگوی همکاری راهبردیِ «پساجنگ با اسرائیل» است؛ الگویی که در پرتو بن‌بستِ کاملِ مسیر گفت‌وگو با غرب، از منظر راهبردی برای تهران حیاتی به نظر می‌رسد. در همین چارچوب، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، در موضع‌گیری‌ای صریح، از سخنان روحانی و ظریف انتقاد کرد و آنان را عامل آسیب‌زدن به روند رو‌به‌گسترش روابط استراتژیک ایران با روسیه و چین دانست. او تأکید کرد: «در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با روسیه در حال تعمیق است، مواضع رئیس‌جمهور پیشین و وزیر خارجه اسبق موجب لطمه به این روند شد».

این تقابل زبانی میان دو طیف، آتش جدال‌های سیاسی را در فضای مجازی دوباره شعله‌ور ساخت و مشاوران و همراهان دو جریان، این بار آشکارا و بی‌پرده، در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کردند. حسام الدین آشنا مشاور حسن روحانی در دولت یازدهم در واکنش به صحبت های قالیباف نوشت :‌‌ «برادر گرامی جناب آقای قالیباف رئیس محترم مجلس شورای اسلامی سلام علیکم ۱.خوب نیست هر نوشته‌ای را که به دست تان می‌دهند با صدای بلند بخوانید. ۲.تا آن جا که می‌دانیم آقای روحانی اخیراً درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. ۳.جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسئولان نظام، شایسته نیست.» در مقابل محمدسعید احدیان دستیار سیاسی قالیباف در واکنش به توئیت مشاور روحانی نوشت :‌ «آقای آشنا ۱. خوب نیست هر چیزی که به ذهن‌تان می‌رسد را فوری‌ توئیت کنید. ۲. سخنان آقای روحانی در‌ تاریخ ۲۰مهر را ببینید. ظاهراً شما هم مثل مردم چندان سخنان رئیس‌تان را دنبال نمی‌کنید. البته چه کنیم که مواضع مسئولین وقت برای طرف‌های خارجی بسیار مهم است.» اما این بگو مگو به این جا ختم نشد و آشنا در جواب دستیار قالیباف منکر صحبت کردن روحانی درباره روسیه و چین شد و نوشت :‌ «از تذکرتان بسیار ممنونم. خودتان این بخش از گفتار را تقطیع کردید یا برایتان تقطیع کرده‌اند؟ روحانی ابتدا از سیاست خارجی کشور که منجر به رای مثبت دو‌کشور به قطعنامه‌های فصل هفتی شد، انتقاد می‌کند و پس از آن از روابط خوب با دو کشور در دوره خود سخن می‌گوید» در همین راستا منصور حقیقت پور، تحلیل‌گر سیاسی نزدیک به علی لاریجانی نیز گفت : هنگامی که دبیر شورای عالی امنیت ملی در یک ماه، دو مرتبه به مسکو سفر و پیغام رهبری را منتقل می‌کند، به‌نظر من دیگر این جا جای برهم زدن قاعده بازی نیست.آقایان اگر انتقادی هم دارند، باید در داخل خانواده انقلاب مطرح کنند؛ نه این که بروند در سطح مطبوعات و رسانه‌ها. جای این کارها در سطح بین‌المللی نیست. امروز مسکو و پکن در بحث «مکانیسم‌ماشه» پشت سر ما محکم ایستاده‌اند، در بحث شورای امنیت نیز همین رفتار را انجام می‌دهند. در سطح بین‌الملل، بالاخره ما نیازمند قدرت هستیم و این توانایی‌ها نیازمند وضعیت و ظرفیت‌های ماست. از آقای ظریف که آدم پخته‌ای در مسائل سیاسی و دیپلماسی است، مورد انتظار نیست که چنین حرف‌هایی را در رسانه‌ها مطرح کند.

روزنامه خراسان