ماجرای اختلاف روحانی ـ آملی بر سر فیلتر تلگرام چیست؟

خبرگزاری تسنیم: حدوداً یک هفته از فیلترینگ تلگرام در ایران به‌دستور دادسرای رسانه وابسته به قوه قضائیه می‌گذرد؛ پیام‌رسانی که نیمی از کاربرانش در سراسر دنیا را ایرانیان تشکیل داده بودند. با اینکه پیش از فیلترینگ تلگرام میان مسئولان اتفاق‌نظر شکل گرفته بود و اظهارات و اقدامات مسئولان دولتی از جمله تأیید تلویحی محدودسازی تلگرام از سوی وزیر ارتباطات و ابلاغ یک بخشنامه دولتی درخصوص خروج همه مجموعه‌های دولتی و غیردولتی از فضای تلگرام، نشان‌دهنده موافقت دولت با اصل محدودسازی است، اما بعد از با اعمال فیلترینگ به‌دستور قوه قضائیه، اوضاع تا حدی تغییر کرده است. مسئولان مرتبط دولتی و در رأس آن‌ها حسن روحانی وارد فاز مخالفت جدی با فیلترینگ و محدودسازی تلگرام شدند. حسن روحانی که خود رئیس شورای‌عالی فضای مجازی و شورای‌عالی امنیت ملی است، پس از فیلترینگ به‌طور رسمی مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرد. او در صفحه رسمی اینستاگرام خود، مسئولیت این کار را از دوش دولت برداشت و نوشت: «فیلتر و مسدودسازی اخیر تلگرام نه توسط دولت اجرا شده و نه مورد تأیید دولت است». همچنین بخش مهمی از سخنرانی‌های سفر روحانی به استان خراسان رضوی، از جمله در نیشابور و سبزوار و مشهد، به حمایت از عدم محدودیت تلگرام و مخالفت با فیلترینگ آن اختصاص یافت. با این مخالفت‌ها، فضای رسانه‌ای و افکار عمومی این‌طور شکل گرفت که حجت‌الاسلام روحانی و دولتش کاملاً مخالف محدودسازی تلگرام هستند، اما در سوی دیگر اصولگرایان و قوه قضائیه‌ای حضور دارند که تمام‌قد مدافع این محدودسازی‌اند، در واقع حالا دوقطبی محدودیت ــ آزادی شکل گرفته است. ** اما واقعیت کدام است؟ گرچه مسلم است که فیلترینگ تلگرام به‌دستور قوه قضائیه صورت گرفته و آیت‌الله آملی لاریجانی رئیس این قوه مدافع این اقدام است و برای آن استدلال می‌کند؛ اما آیا ارائه این جمع‌بندی درباره کلّیت ماجرا‌های اخیر که دعوا، پارادایمیک و بر سر دفاع از آزادی و یا عدم آزادی است، منطقی است یا خیر؟ دلالت‌های روشنی وجود دارد که نشان می‌دهد دعوای روحانی ــ آملی‌لاریجانی، بر سر "اصل محدودسازی" تلگرام نیست، بلکه در این باره بین این دو رئیس قوه اتفاق نظر جدی وجود دارد. داوود محمدی نماینده اصلاح‌طلب مردم تهران و عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی است که در مورد دیدار نوروزی جمعی از نمایندگان مجلس با حسن روحانی گفته بود: در این نشست درباره موضوع فیلترینگ تلگرام صحبت شد و موضوعات جدی از سوی رئیس جمهور مطرح شد. ایشان تأکید کرد "ما باید متکی به خود باشیم و حرکت‌های لازم را در بخش فضای مجازی انجام دهیم و در عین حال باید از مضرات تلگرام جلوگیری کرد". وی در پاسخ به این سؤال که "رئیس‌جمهور در مجموع موافق فیلترینگ تلگرام است؟ " تأکید کرد: بله. البته در این جلسه عنوان شد همه مزایا و مضرات این پیام‌رسان باید در کنار هم دیده شود. حدود دو هفته بعد از سخنان این نماینده مجلس، رئیس مرکز ملی فضای مجازی از تلاش‌های روحانی برای محدودسازی تلگرام از ماه‌ها قبل خبر داد و گفته بود: اقدامات وسیعی بنا به دستور رئیس‌جمهور در دی ماه ۹۶ انجام شد که فرمودند: کشور باید از پیام‌رسان غالب (تلگرام) خارج شود. همچنین سیدجواد ابطحی نماینده مجلس با اشاره به جلسه فراکسیون ولایی با مسئولان امنیتی کشور گفته بود: با توجه به دستور صریحی که رئیس‌جمهور درباره پیگیری انسداد برخی از شبکه‌های مجازی داده است، ان‌شاءالله این موضوع حل خواهد شد... آقای رئیس‌جمهور در پی اغتشاشات دی‌ماه سال گذشته و سوء‌استفاده وسیع دشمنان از اغتشاشات و هدایت آن، دستوراتی را به وزیر ارتباطات داده که مفهوم این دستورات این است که با تقویت شبکه‌های داخلی، شبکه‌های خارجی مسدود شود. هدایت‌الله خادمی دیگر نماینده مجلس نیز از نامه‌ای خبر داد که حسن روحانی در آن تقاضا کرده بود پیام‌رسان‌های داخلی جایگزین تلگرام شوند. این نامه در نشست اعضای فراکسیون نمایندگان ولایی با مسئولان امنیتی به اعضای فراکسیون نشان داده شده بود. فارغ از این اظهارنظرها، صدور بخشنامه دولت به دستگاه‌های دولتی، قوای سه‌گانه و نهاد‌های عمومی غیردولتی برای ادامه فعالیت و ارائه خدمات در پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی دلیل دیگری بود که نشان می‌داد دولت روحانی موافق محدودسازی جدی تلگرام است. چند روز بعد از صدور این بخشنامه، سرعت تلگرام در کشور به‌شدت کاهش یافت و زمزمه فیلتر آن در فضای مجازی مطرح شد. حسام‌الدین آشنا مشاور فرهنگی رئیس جمهور نیز مشخصاً، کندشدن سرعت تلگرام را اقدام دولت در قطع همکاری با تلگرام به‌دلیل خلف وعده مسئولان تلگرام عنوان کرد. آشنا دراین‌باره در توییتی نوشت:

همچنین اخیراً تصویر نامه‌ای از حجت‌الاسلام روحانی به وزیر ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که به‌نظر می‌رسد همان نامه مورد اشاره برخی نمایندگان مجلس باشد. آقای روحانی در این نامه مشخصاً بر ضرورت محدودسازی VPN‌ها و رفع انحصار از تلگرام و حمایت جدی از پیام‌رسان‌های داخلی تأکید می‌کند. این کد مهمی دیگری است که نشان می‌دهد روحانی نه‌تن‌ها مخالف محدود کردن تلگرام نیست بلکه بالاتر از آن برای ساماندهی فیلترشکن‌ها نیز دستوراتی به وزیر مربوطه ابلاغ کرده است. اما دلیل این موافقت‌های پنهانی با محدودسازی و مخالفت‌های پرحجم در عرصه عمومی چه می‌تواند باشد؟ شاید بتوان جواب این سؤال را در این سخن محمدرضا جلایی‌پور یکی از چهره‌های اصلاح‌طلب جست‌وجو کرد: «برجام و حفظ تلگرام مهم‌ترین دستاورد‌های دولت روحانی بوده‌اند و در حالی که اولی توسط دولت ترامپ در معرض تهدید قرار گرفته است، حفظ دومی ضرورت بیشتری پیدا کرده است. بدون برجام و تلگرام دولت روحانی نزد بخش بزرگی از جمعیت ایران بی‌میراث/بی‌دستاورد محسوب خواهد شد». این اظهارات گویای این مطلب است که حسن روحانی در عرصه عمومی باید برای حفظ تنها دستاورد خود تلاش کند چراکه پس از دست دادن برجام، اگر تلگرام هم با موافقت دولت فیلتر شود، دیگر هیچ دستاوردی برای دولت باقی نمی‌ماند لذا می‌توان تلاش روحانی برای القای مخالفت با فیلتر تلگرام به جامعه و حامیان خود را تلاش برای حفظ تنها دستاورد دولت خود تفسیر کرد. ** تلاش ریاکارانه برای آزادی هرچند بهره‌گیری حجت‌الاسلام روحانی از این فرصت برای شکل‌دهی یک دوقطبی آزادی ــ محدودیت میان خود و منتقدانش در عالم سیاست عجیب به‌نظر نمی‌رسد و حتی می‌تواند یک فرصت‌شناسی زیرکانه هم تلقی شود؛ اما روحانی برای تثبیت این ذهنیت با دو مشکل و محدودیت عمده مواجه است. از یک طرف نشانه‌های روشنی از موافقت‌های جدی او با محدودسازی تلگرام وجود دارد و از طرف دیگر، سابقه مواجهه آقای روحانی با مسئله آزادی، محدودیت وی را مضاعف می‌کند. توهین به منتقدان دولت یکی از مصادیقی است که نشان‌دهنده عدم اقبال واقعی آقای روحانی به موضوع آزادی است. حجت‌الاسلام روحانی تاکنون ۵۵ توهین ثبت‌شده خطاب به منتقدین خود دارد. ناقص‌العقل، ترسو، بزدل، بروید به جهنم، کاسبان تحریم و... از جمله این توهین‌ها است (اینجا). دولت حجت‌الاسلام روحانی تنها دولتی است که نمایشگاه مطبوعات را به‌عنوان نمادی از حضور رسانه‌ها به‌عنوان یک رکن آزادی، یک سال تعطیل کرد و در سال‌های بعد نیز نحوه مواجهه دولتش، برخی رسانه‌ها را بر آن کرد که عطای حضور را به لقایش ببخشند! همچنین مخالفت ایشان با محرمانگی تصمیمات، در حالی است که بسیاری از مباحث و تصمیمات کلان در دولت آقای روحانی برای مردم محرمانه بوده است. مسائل هسته‌ای و پشت‌پرده آن، قرارداد FATF، قرارداد‌های نفتی، قرارداد با پژوی فرانسه، قرارداد با ایرباس و... مواردی بوده که دولت هیچ‌گاه اجازه نداد منتقدین و یا مردم درباره جزئیات آن‌ها کمترین اطلاعاتی داشته باشند و وقتی اعضای دولت در این موارد مورد سؤال خبرنگاران قرار می‌گرفتند، بعضاً با بیان اینکه این مسائل محرمانه است، از پاسخ به سؤالات خودداری کرده‌اند. (اینجا) پیش از ریاست‌جمهوری حجت‌الاسلام روحانی نیز هیچ‌گاه آزادی دغدغه اصلی وی نبوده است. روحانی تعطیلی و محاکمه مطبوعات را حداقلی می‌دانسته و معتقد بوده صاحبان مطبوعات متخلف، علاوه بر تعطیلی و محاکمه باید مادام‌العمر از فعالیت سیاسی محروم شوند. (مجله راهبرد، شماره بهار ۱۳۸۰) از سوابق دیگر حجت‌الاسلام روحانی مخالفت شدید وی با فیلمی مانند مارمولک ساخته کمال تبریزی است؛ او به‌حدی با این فیلم و اکرانش مخالفت می‌کرد که می‌گفت: "چنین فیلمی حتی در دوره پهلوی هم امکان ساخت نداشت! "، به‌طور کلی حجت‌الاسلام روحانی معتقد بود که تضارب آرا برای جامعه‌ای مثل ایران هنوز خیلی زود است و مثل آن است که کودک ۱۳ ساله‌ای را در کلاس درس دکترا بنشانی! مجموع این واقعیت‌ها نشان می‌دهد که هرچند اظهار برخی انتقادات توسط منتقدین به فیلترینگ تلگرام از سوی قوه قضائیه می‌تواند جزئی از طبیعت یک جامعه و حکومت باشد، اما قرارگرفتن حجت‌الاسلام روحانی در قطب موافق آزادی و محکوم کردن طیف مقابلش به‌عنوان مخالفان آزادی و موافقان محدودسازی، با توجه به کد‌هایی که از دستورات و مواضع آقای روحانی در مسئله تلگرام وجود دارد و همچنین سابقه ایشان در موضوع آزادی، نمی‌تواند به‌راحتی قابل پذیرش باشد.