در ۲۳ مهر ۱۴۰۴، بحث اصلاح قیمت بنزین دوباره داغ شد. سه سناریو پیش‌روست: بنزین سه‌نرخی، افزایش دوپله‌ای ۵۰٪ و بنزین به نفر. در این گزارش، مزایا و معایب هر گزینه را با تمرکز بر عدالت یارانه، کرایه حمل‌ونقل، تورم و قاچاق سوخت بررسی کرده‌ایم.

بنزین سه نرخی چیست و «قیمت بنزین» چطور تعیین می‌شود؟

بنزین سه‌نرخی یعنی تعریف سه پله قیمت برای مصرف شخصی:

• پله یارانه‌ای (سهمیه پایه): مثال ۲,۵۰۰ تومان؛

• پله دوم: حدود ۵,۰۰۰ تومان؛

• پله آزاد/کارت جایگاه: حدود ۱۰,۰۰۰ تومان.

نقاط قوت: سیگنال قیمتی برای مهار پرمصرف‌ها.
کاستی‌ها: عدالتِ یارانه‌ای ضعیف (محور خودرو است، نه انسان)، پیچیدگی نظارت، ریسک رانت کارت‌ها، اثر تورمی غیرمستقیم بر کرایه‌ها.

افزایش ۵۰درصدی «قیمت بنزین» (دوپله‌ای) چه اثری دارد؟

در این گزینه، نرخ یارانه‌ای مثلاً به ۲,۳۰۰ تومان و نرخ آزاد به ۵,۰۰۰ تومان می‌رسد و هر سال متناسب با تورم تعدیل می‌شود.

نقاط قوت: سادگی اجرا، پیش‌بینی‌پذیری بودجه‌ای.
کاستی‌ها: سیگنال بهینه‌سازی ضعیف، فشار هزینه‌ای بر خانوار، ادامه تبعیض میان دارندگان و فاقدان خودرو.

«بنزین به نفر»؛ عادلانه‌ترین مدل توزیع یارانه بنزین

در بنزین به نفر، محور از «خودرو» به «انسان» تغییر می‌کند: هر ایرانی روزانه ۱ لیتر اعتبار انرژی می‌گیرد (ماهانه ۳۰ لیتر برای هر نفر؛ خانواده ۴ نفره ۱۲۰ لیتر).
مصرف شخصی از این اعتبار کسر می‌شود و مصرف حرفه‌ای حمل‌ونقل (تاکسی، اتوبوس، وانت، پلتفرم‌ها) از سوخت جایگزین (CNG/LPG/برق) تأمین می‌گردد.

مزایا (کلیدی):

• عدالت واقعی یارانه (نیمی از جامعه فاقد خودرو منتفع می‌شوند)؛

• صرفه‌جویی داوطلبانه (مازاد مصرف با نرخ نزدیک آزاد)؛

• عدم شوک به کرایه‌ها (تفکیک کامل سوخت حمل‌ونقل)؛

• امکان فروش مازاد اعتبار در بورس انرژی (منفعت پایدار برای کم‌مصرف‌ها)؛

• کاهش قاچاق با شفافیت تراکنش‌ها و امکان صادرات قانونی در گام نهایی؛

• کاهش سفر تک‌سرنشین، ترافیک و آلودگی هوا.

جدول مقایسه سه سناریو «قیمت بنزین»

سناریوهای عددی برای فهم بهتر «بنزین به نفر»

خانواده ۴ نفره با خودروی شخصی

• اعتبار ماهانه: ۱۲۰ لیتر.

• تا سقف الگو، هزینه یارانه‌ای؛ مازاد با نرخ نزدیک آزاد → انگیزه صرفه‌جویی.

خانواده ۵ نفره فاقد خودرو

• اعتبار ماهانه: ۱۵۰ لیتر.

• فروش در بورس انرژی با قیمت تعادلی (مثلاً ۳۰هزار تومان/لیتر) → ≈۴.۵میلیون تومان درآمد ماهانه (تقریبی/توضیحی).

حمل‌ونقل، کرایه‌ها و سوخت جایگزین (CNG/LPG/برق)

• دوگانه‌سوز/برقی‌سازی ناوگان با تسهیلات؛

• توسعه جایگاه‌ها و شارژرها؛

• تعرفه‌گذاری پایدار هم‌پای تورم برای جلوگیری از شوک کرایه؛

• مانیتورینگ هوشمند جهت تخصیص عادلانه و حذف ناوگان فرسوده.

سؤالات متداول

آیا با «بنزین به نفر» قیمت بنزین گران می‌شود؟
خیر؛ محور طرح، توزیع عادلانه یارانه است. تا سقف سهمیه، بنزین یارانه‌ای می‌گیری؛ مازاد را با نرخ نزدیک آزاد می‌خری.

اگر خودرو ندارم چه؟
سهمیه‌ات را داری و می‌توانی مازاد را در بورس انرژی بفروشی و درآمد بگیری.

کرایه تاکسی گران می‌شود؟
سوخت ناوگان از CNG/LPG/برق تأمین می‌شود و تعرفه آن هم‌پای تورم تنظیم می‌شود؛ شوک بنزینی به کرایه‌ها منتفی است.

چطور جلوی قاچاق سوخت گرفته می‌شود؟
اعتباری شدن یارانه + رصد تراکنش‌ها + مسیر قانونی صادرات در گام نهایی → قاچاق بی‌صرفه می‌شود.

توصیه‌های اجرایی (گام‌های عملی)

1. کیف پول انرژی برای هر کد ملی؛ اتصال به بورس انرژی.

2. نقشه‌راه جایگاه‌های CNG/برق به‌تفکیک استان؛ بودجه و زمان‌بندی.

3. کمپین اطلاع‌رسانی برای خانوار فاقد خودرو و رانندگان حرفه‌ای.

4. سامانه شفافیت: داشبورد عمومیِ «مصرف/معاملات/اثر بر هوا».

5. قواعد گذار: محدوده نوسان قیمت اعتبارات در هفته‌های اول.

منابع خبری مرتبط

1. عصر ایران

2. همشهری آنلاین 

3. اقتصاد آنلاین

4. خبرآنلاین 

5. مهر نیوز 

6. شهرخبر