فرصت رسوایی آمریکا

سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به نیویورک و حضور او در مجمع عمومی سازمان ملل، فرصتی کم‌نظیر است تا دیپلماسی ایران در صحنه جهانی فعالانه حاضر شود. از این رو، موجی از توصیه‌ها و پیشنهادها از سوی جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای به سمت رئیس‌جمهور روانه شده است. توصیه‌هایی که بخشی از آن ها بیشتر به شعار و آرزو شبیه است تا راهبرد عملی برای تامین منافع کشور. تحلیل این پیشنهادها و ترسیم مسیر واقع‌بینانه برای بهره‌برداری از فرصت سازمان ملل، ضرورتی است که باید با نگاهی نقادانه و دوراندیشانه دنبال شود.

پیشنهادهای غیرواقع‌بینانه

نخست، برخی جریان‌های اصلاح‌طلب ایده دیدار مستقیم پزشکیان با ترامپ را به‌عنوان کلید حل مشکلات ایران و آمریکا مطرح کردند. چنین نگاهی، بیش از آن‌که راهبردی باشد، ساده‌انگارانه و حتی ابزاری است.روابط ایران و ایالات متحده، برخلاف تصور ساده‌انگارانه‌ای که گاه در فضای سیاسی یا رسانه‌ای داخلی مطرح می‌شود، صرفاً محصول اختلافات مقطعی یا سوءتفاهم‌های دیپلماتیک نیست. این روابط طی چهار دهه گذشته به گونه‌ای شکل گرفته که امروز در سه سطح بنیادین   امنیتی، هویتی و ساختاری ریشه‌های تعارض را در خود جای داده است.سطح امنیتی: واشنگتن، ایران را به‌عنوان بازیگری مستقل و غیرهمسو با نظم مورد نظر خود در غرب آسیا می‌بیند؛ نظمی که بر حضور نظامی آمریکا، تضمین امنیت اسرائیل و کنترل جریان انرژی استوار است. در مقابل، تهران حضور نظامی آمریکا را تهدیدی علیه استقلال و ثبات منطقه‌ای می‌داند. این تضاد امنیتی، از عراق تا خلیج فارس و از سوریه تا لبنان، هر بار در قالب منازعات جدید بازتولید شده است.سطح هویتی: انقلاب اسلامی ایران، با شعار «نه شرقی، نه غربی» و تأکید بر استقلال، در ذات خود پروژه هژمونیک آمریکا را به چالش کشید. به همین دلیل، اختلاف ایران و آمریکا تنها اختلافی بر سر منافع سیاسی یا اقتصادی نیست، بلکه نوعی تعارض هویتی و ارزشی نیز در میان است. از نگاه واشنگتن، ایران یک دیگری سرکش  است که نظم لیبرال‌دموکراتیک را زیر سؤال می‌برد؛ از نگاه تهران نیز آمریکا مظهر استکبار جهانی  است که مانع شکل‌گیری نظم عادلانه‌تر می‌شود.سطح ساختاری: باید توجه داشت که ایران و آمریکا هر دو در موقعیتی قرار دارند که حتی در صورت توافقات مقطعی (مانند برجام)، ساختار کلی منازعه پابرجا می‌ماند. دلیل این امر آن است که آمریکا خود را قدرت مسلط نظام بین‌الملل می‌بیند و ایران را بازیگری می‌داند که با سیاست‌های مقاومت‌محور، از قواعد این نظم سرپیچی می‌کند. بنابراین حتی تغییر رؤسای‌جمهور در دو کشور نیز نتوانسته است ماهیت این شکاف را تغییر دهد.از این منظر، دیداری کوتاه میان یک رئیس‌جمهور ایران و یک رئیس‌جمهور آمریکا، نه می‌تواند این لایه‌های عمیق و تاریخی را درمان کند و نه قادر است به‌تنهایی بستر یک رابطه پایدار و متوازن را فراهم آورد. هرگونه نگاه به چنین دیداری به‌عنوان میان‌بُر  حل اختلافات، در واقع نوعی ساده‌سازی و حتی تحریف واقعیت است. حل این منازعه، اگر اساساً قابل حل باشد، نیازمند بازتعریف‌های کلان در سطح راهبردی، هویتی و ساختاری است. امری که در کوتاه‌مدت و با یک ملاقات سیاسی محقق نخواهد شد.همچنین در شرایط کنونی و با فضای سیاسی آمریکا، چنین دیداری نه تنها محتمل نیست، بلکه طرح آن بیشتر به رویاپردازی رسانه‌ای شباهت دارد.انگیزه‌های پنهان از طرح پیشنهادهای فضایی:   در لایه پنهان این‌گونه پیشنهادها، کمتر می‌توان دغدغه‌ای واقعی برای حل مناقشات ایران و آمریکا یافت. آنچه بیش از همه برجسته است، تلاش برخی جریان‌ها برای ایجاد یک سرمایه نمادین در آینده سیاسی خود است. به بیان دیگر، طرح دیدارهایی که از اساس غیرممکن یا بسیار بعید است، بسترسازی برای یک روایت انتقادی بعدی است که این طوری می گویند: اگر نظام چنین فرصتی را فراهم می‌کرد، کشور می‌توانست از بحران‌ها عبور کند، اما چون این امکان مسدود شد، تقصیر بر گردن حاکمیت است. این منطق برای تولید اعتبار سیاسی در غیاب دستاورد واقعی طراحی می‌شود. در عمل، چنین پیشنهادهایی تبدیل به ابزاری تبلیغاتی می‌گردد که جریان‌های سیاسی بتوانند با تکیه بر آن، در آینده خود را به‌عنوان نیرویی واقع‌بین و راهگشا معرفی کنند؛ در حالی‌که جامعه به‌تدریج درمی‌یابد این توصیه‌ها بیش از آن‌که کارکرد عملی داشته باشد، در خدمت پروژه برندسازی سیاسی طراحان آن است.

 از سوی دیگر، بخشی از جریان اصولگرا نیز توصیه‌هایی کلی مطرح کردند. مانند دعوت عزت‌ا... ضرغامی که در صفحه شخصی خود نوشت:‌ «دنیا، تشنه‌ شنیدن سخنان‌ رسوا‌کننده‌ رئیس‌جمهور ایران درباره‌ جنایات‌ آمریکا و رژیم‌صهیونیستی، از تریبون سازمان‌ملل است. آقای پزشکیان! یاد امام(ره) را زنده کنید‌ و هر چه فریاد دارید بر سر آمریکا بکشید!»

 فرصت های آقای رئیس جمهور

برای استفاده بهتر از فرصت سفر به نیویورک، باید بر پیشنهادهایی متمرکز شد که عملی، اثرگذار و متناسب با شرایط موجود باشد:

تعمیق ائتلاف‌های شرقی:پیشنهاد دیدار سه‌جانبه رئیس‌جمهور ایران با سران چین و روسیه در حاشیه مجمع عمومی، اگر فراتر از نمادگرایی صرف طراحی شود، می‌تواند به یک نقطه عطف راهبردی بدل گردد. این نشست، از یک‌سو فرصتی برای ترسیم نقشه‌راه عملی حضور ایران در سازوکارهایی چون بریکس و شانگهای و همکاری در پروژه‌های مالی مستقل از دلار است. از سوی دیگر بستری برای همسویی امنیتی در قبال مسائلی چون قفقاز، افغانستان و جنگ غزه فراهم می‌آورد. همزمان، صدور بیانیه‌ای مشترک با محوریت مقابله با سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا و حتی اروپا(اسنپ بک) و اعلام ابتکار سه‌جانبه برای بازسازی غزه، ظرفیت رسانه‌ای چنین دیداری را برجسته خواهد کرد.

دیپلماسی نمادین علیه اسرائیل:در شرایطی که جنایات اسرائیل در غزه و کرانه باختری موجی از انزجار جهانی را برانگیخته، رئیس‌جمهور می‌تواند با نمایش تصاویر کودکان و زنان شهید ایرانی که در جنگ ۱۲ روزه توسط اسرائیل به شهادت رسیدند در جایگاه سازمان ملل، صحنه‌ای ماندگار خلق کند. این اقدام نمادین، اثرگذاری رسانه‌ای بالایی خواهد داشت و ایران را در موضعی اخلاقی و انسانی قرار می‌دهد. همچنین می توان این فجایع را مستقیما به به سیاست های آمریکا در منطقه غرب آسیا نسبت داد. ارتباط با مخالفان سیاست‌های آمریکا

ایران می‌تواند در نیویورک با جریان‌های ضدجنگ و فعالان رسانه‌ای صلح طلب دیدار کند. کسانی که در داخل آمریکا با سیاست‌های تهاجمی دولت واشنگتن مخالفت می‌کنند. این دیدارها، علاوه بر ایجاد پل ارتباطی، می‌تواند روایت ایران را از زبان منتقدان داخلی آمریکا بازتاب دهد. کاری که هزینه روایت رسمی واشنگتن را بالا می‌برد.

 بازتعریف تصویر ایران:ایران در سال‌های اخیر بیش از حد با واژگانی چون «تحریم» و «بحران» شناخته شده است. رئیس‌جمهور باید با هوشمندی، تصویری مقتدر تازه از ایران به‌عنوان کشوری دارای ظرفیت‌های اقتصادی، فرهنگی و انسانی معرفی کند که به تنهایی در برابر دو قدرت هسته ای ایستاد و آن ها را مجبور به عقب نشینی کرد. همچنین تأکید بر نقش ایران در امنیت انرژی، مسیرهای ترانزیتی و همکاری‌های علمی می‌تواند ذهنیت‌ها را تغییر دهد.

مذاکره هوشمندانه با اروپا:اگرچه اروپا در بسیاری موارد دنباله‌رو آمریکاست، اما اختلافات درون غرب واقعی است. استفاده از فرصت برای گفت‌وگوهای حساب‌شده با مقامات اروپایی درباره آینده برجام و امنیت منطقه‌ای می‌تواند شکاف میان دو سوی آتلانتیک را برجسته‌تر کند.

پیام همبستگی جنوب جهانی:پزشکیان می‌تواند در سخنرانی خود بر اشتراکات ایران با کشورهای جنوب جهانی تأکید کند. استفاده از ادبیات عدالت در نظم بین‌الملل  و  مبارزه با استعمار نوین می‌تواند حمایت افکار عمومی و دولت‌های آفریقا و آمریکای لاتین را برای ایران به همراه داشته باشد.

دیدار رئیس‌جمهور با رهبر انقلاب

رئیس‌جمهور، در آستانه‌  حضور در نشست سالیانه‌  مجمع عمومی سازمان ملل متّحد در نیویورک، عصر دیروز با حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر معظّم انقلاب اسلامی، دیدار و گزارشی از برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای این سفر ارائه کرد.رهبر انقلاب نیز ضمن دعای خیر و آرزوی موفّقیّت برای رئیس‌جمهور، نکات و توصیه‌هایی را بیان کردند.

خراسان