پل شرقی را نریزید

مصطفی صادقی : باز هم برجام و باز هم جنجال بر سر «مکانیسم ماشه» ؛ در حالی که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفته «ظریف با اسنپ‌بک موافقت کرده بود و ما شگفت‌زده شدیم»،محمدجواد ظریف در واکنش تند گفته است: «لاوروف دروغ می‌گوید.»اما نکته جالب‌تر اینکه علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی، در گفت‌وگوهای گذشته دقیقاً همان نکته‌ای را تأیید کرده که لاوروف گفته بود: روسیه به تیم ایرانی هشدار داده بود «پذیرفتن مکانیسم ماشه» یعنی بی‌اثر شدن حق وتوی مسکو در شورای امنیت.

صرف نظر از اینکه کدام روایت صحیح است حالا سؤال مهم این است: چه کسی حقیقت را پنهان می‌کند؟ و چرا ظریف در این مقطع زمانی به‌طور بی‌سابقه‌ای علیه روسیه موضع گرفته است؟

روایت صالحی؛ هشدار روسیه درباره «تله اسنپ‌بک»

علی‌اکبر صالحی سال گذشته در گفت‌وگویی صریح فاش کرد که در جریان مذاکرات برجام، لاوروف به تیم ایرانی هشدار داده بود: «اگر مکانیسم ماشه را بپذیرید، دیگر هیچ کشوری حتی روسیه و چین هم نمی‌توانند جلوی بازگشت تحریم‌ها را بگیرند.»

صالحی می‌گوید تیم ایرانی از تبعات این بند آگاه بوده اما برای نهایی شدن توافق، آن را پذیرفته است.

او همچنین تأکید کرده بود که غربی‌ها با همین مکانیسم، حق وتوی روسیه را بی‌اثر کردند و از همان زمان مسکو نسبت به آن اعتراض داشت.

روایت ظریف؛ «لاوروف دروغ می‌گوید»

در مقابل، ظریف در سخنرانی اخیر خود در تبریز مدعی شد که روس‌ها دروغ می‌گویند و هیچ نقشی در طراحی اسنپ‌بک نداشته‌اند. او گفت:«آقای لاوروف و فرانسوی‌ها پیشنهادهای بدی داشتند و ما حذفشان کردیم. این آقای کری بود که پیشنهاد تعلیق شش‌ماهه قطعنامه‌ها را آورد و گفت این را رفیقت لاوروف داده است.»

ظریف همچنین گفت روسیه در آن زمان تلاش داشت مانع نهایی شدن برجام شود و حتی درباره تحریم تسلیحاتی ایران، مواضعی خلاف ایران داشت.

او افزود:«روسیه دو خط قرمز دارد: ایران نباید با دنیا روابط آرام داشته باشد و نباید با دنیا وارد درگیری شود.

چون روس‌ها می‌خواهند ایران همیشه در میانه بحران بماند.»

اما این ادعا با واقعیت تاریخی چندان سازگار نیست؛ چرا که طبق اسناد سازمان ملل، تنها در دوره وزارت ظریف بود که روسیه و چین در شورای امنیت به نفع ایران رأی منفی به اجرای اسنپ‌بک دادند، نه در دوره‌های قبل.

یعنی دقیقاً همان روسیه‌ای که ظریف امروز به آن می‌تازد، در سال ۱۳۹۹ در دفاع از ایران ایستاد.

تناقض‌ها و قرائن؛ چه کسی حقیقت را کتمان می‌کند؟

مقایسه روایت صالحی با سخنان ظریف نشان می‌دهد که دو تضاد اساسی وجود دارد:

 1 نقش روسیه در طراحی یا هشدار:

صالحی می‌گوید روسیه هشدار داده بود، ظریف می‌گوید روسیه پیشنهاد داده بود!

اما اگر هشدار درست باشد، یعنی ظریف با آگاهی از اعتراض روس‌ها «مکانیسم ماشه» را پذیرفته است.

 2 موضع ظریف در زمان اجرا:

ظریف می‌گوید آمریکایی‌ها نتوانستند مکانیسم ماشه را در ۱۳۹۹ فعال کنند؛ درحالی‌که همان زمان روسیه و چین از ایران حمایت کردند.

پس تناقض در روایت او مشهود است؛ چون هم روسیه را متهم می‌کند و هم از حمایت همان روسیه در شورای امنیت به عنوان دستاورد یاد می‌کند.

در مجموع، با توجه به تطابق روایت لاوروف و صالحی، می‌توان گفت ظریف در بخش‌هایی از گفته‌هایش واقعیت را کتمان کرده است و روایتش بیش از آنکه تاریخی باشد، سیاسی و هدفمند به‌نظر می‌رسد.

چرا ظریف اکنون علیه روسیه موضع گرفته است؟

این پرسش کلیدی است. چرا حالا و درست در زمانی که روابط تهران–مسکو در سطحی راهبردی قرار دارد، ظریف چنین مواضعی می‌گیرد؟

۱. تلاش برای بازسازی وجهه سیاسی

ظریف پس از خروج آمریکا از برجام، بارها متهم شد که توافق را با اعتماد بیش از حد به غرب امضا کرده است.

اکنون، با حمله به روسیه، شاید می‌خواهد خود را در موقعیت «قربانی سیاست‌های خارجی» معرفی کند تا بخشی از افکار عمومی را دوباره به‌دست آورد.

۲. فشار بر دولت فعلی 

مواضع او می‌تواند پیامی غیرمستقیم به سیاستمدارانی باشد که امروز به سمت تعمیق رابطه با مسکو رفته‌اند؛ نوعی هشدار سیاسی که می‌گوید «اعتماد مطلق به روسیه خطرناک است».

۳. پیوند با تحولات اخیر؛ سفر لاریجانی به مسکو

در شرایطی که خبر سفر علی لاریجانی به روسیه و احتمال شکل‌گیری گفت‌وگوهای تازه میان تهران و مسکو مطرح شده،

برخی تحلیلگران می‌گویند ظریف می‌خواهد معادله را تغییر دهد.

۴. استفاده از فضای غربی برای حمله به شرق

ظریف می‌تواند با چنین مواضعی، تصویر خود را  به عنوان منجی ایران در سیاست خارجی بازسازی کند.

اما مهمتر از آن این است که  محمد جواد که در تمام این سال ها راهبرد غربی را تنها پل عبور  می داند ، اکنون که بعد از جنگ دوازده روزه نهادهای بالادستی تدابیری برای عبور از وضعیت فعلی اتخاذ کرده اند و در حال اجرای راهبردی امنیتی و نظامی  هستند ظریف به شکل کاملا مشهودی در حال تخریب این پل شرقی است.

به بیان دیگر حتی اگر روایت ظریف درست هم باشد شاید زمان طرح آن مناسب نبود.